ޢަލީ އިޙްޞާން ފިޜާޤް

މުޢާވިޔަތުގެފާނު އަވަހާރަވުން:

ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރުގެ ރަޖަބުމަހުގެ ތެރޭގައި މުޢާވިޔަތުގެފާނަށް އަވަހާރަވުމުގެ އާލާސްކަންފުޅު ޖެހިވަޑައިގެންފިއެވެ. އާލާސްކަންފުޅު ބޮޑުވެ ދެން ގަދަވެވަޑައިނުގަންނަވާނެކަން އެނގިވަޑައިގެންނެވުމުން ޔަޒީދު ބަލައިފޮނުއްވައިގެން ގެންނެވިއެވެ. އޭރު ޔަޒީދު ހުންނެވީ ޝިކާރަ ދަތުރުފުޅުގައި ދިމިޝްޤުން ބޭރުގައެވެ. ޔަޒީދު ވަޑައިގެންނެވުމުން އޭނާއާ މުޚާޠަބު ކުރައްވައި ވިދާޅުވިއެވެ. 

[އޭ ދަރިފުޅާ! ބައްޕަގެ ވާހަކަތައް ސަމާލުކަމާއެކު އަޑުއަހާށެވެ. ބައްޕަ ކުރާ ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބު ދޭށެވެ.  ބައްޕަގެ އަޖަލު ކުޑަތަން ވެއްޖެއެވެ. ބައްޕައަށްފަހު ދަރިފުޅު މުސްލިމުންނާ މެދު ކަންތައް ކުރާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟] 

ޔަޒީދު ވިދާޅުވިއެވެ: [އަޅުގަނޑު الله ގެ ފޮތަށާއި، އެކަލާނގެ ރަސޫލާގެ ސުންނަތަށް ތަބާވާނަމެވެ.] 

އަމީރު މުޢާވިޔަތުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [ދަރިފުޅު އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ސުންނަތަށްވެސް ތަބާވާން ޖެހޭނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު މުރުތައްދުވި މީހުންނާ ހަނގުރާމަ ކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔެދޫކުރެވީ މީސްތަކުން އެކަލޭގެފާނަށް ރުހިގެންވާ ޙާލުގައެވެ.] ޔަޒީދު ވިދާޅުވިއެވެ: [ނޫނެކެވެ. އަޅުގަނޑު الله ގެ ފޮތަށާއި، އެކަލާނގެ ރަސޫލާގެ ސުންނަތަށް ތަބާވާނަމެވެ.] 

އަމީރު މުޢާވިޔަތުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [އޭ ދަރިފުޅާއެވެ. ދަރިފުޅު ޢުމަރުގެފާނުގެ ސުލޫކަށް ތަބާވައްޗެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޝަހަރުތައް އާބާދުކުރެއްވިއެވެ. ސިފައިންގެ އަސްކަރީ ޤާބިލުކަން އިތުރު ކުރެއްވިއެވެ. ހަނގުރާމައިގެ ޣަނީމާ ސިފައިންގެ މެދުގައި ބެއްސެވިއެވެ.] ޔަޒީދު ވިދާޅުވިއެވެ: [ނޫނެކެވެ. އަޅުގަނޑު الله ގެ ފޮތަށާއި، އެކަލާނގެ ރަސޫލާގެ ސުންނަތަށް ތަބާވާނަމެވެ. އެވަރުން ފުދޭނެއެވެ.]

އަމީރު މުޢާވިޔަތުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [އޭ ދަރިފުޅާއެވެ. ދަރިފުޅު ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ ގޮތަށް ތަބާވައްޗެވެ. އެކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނަށް ހެޔޮކޮށް ކަންތައް ކުރެއްވިއެވެ. ދީލަތިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.] މިފަހަރުވެސް ޔަޒީދު ވިދާޅުވިއެވެ. [އަޅުގަނޑަށް ﷲ ގެ ފޮތާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާގެ ސުންނަތް ފުދެއެވެ.] 

މުޢާވިޔަތުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.

[އޭ ދަރިފުޅާ! ދަރިފުޅުގެ ވާހަކަތަކުން ދަރިފުޅު ބައްޕަގެ ނަސޭހަތަށް އަމަލު ނުކުރާނެކަން ޔަޤީންވެއްޖެއެވެ. ދަރިފުޅުދާނީ ބައްޕަގެ ވަޞިއްޔަތާ ޚިލާފަށް އެނގިއްޖެއެވެ. އޭ ޔަޒީދެވެ. ބައްޕަގެ ވާރިޘަކަށް ދަރިފުޅު ހަދައި، މީސްތަކުން ލައްވާ ދަރިފުޅަށް ބައިޢަތު ހިފުވުމުން އެކަމާ ދަރިފުޅު ބޮޑާވެ ފަޚުރުވެރި ނުވައްޗެވެ. ޢަބްދުﷲ ބިން ޢުމަރުގެ ކިބައިން ދަރިފުޅަށް އެއްވެސް ނުރައްކަލެއް ނެތެވެ. އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ދުނިޔެމަތީން ވަރުބަލިވެ ފޫހިފުޅުވެފައެވެ. ހަމަ ޔަޤީނުންވެސް ޢިރާޤު މީހުން ޙުސައިން ބިން ޢަލީ ދަރިފުޅާ ދެކޮޅަށް ނެރޭނެއެވެ.  ހުސައިންގެފާނުގެ މައްޗަށް ނަޞްރު ލިބިއްޖެނަމަ އެކަލޭގެފާނު ޤަތުލު ނުކުރައްވައްޗެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ދަރިފުޅާ އޮތް ގާތްތިމާގެ ކަމުގެ ގުޅުމަށް ރިޢާޔަތްކުރައްވައްޗެވެ. ޢަބްދުﷲ ބިން ޒުބައިރަކީ ޙީލަތްތެރި ބޭފުޅެކެވެ. އޭނާގެ މައްޗަށް ކުރިހޯދިއްޖެނަމަ އޭނާ ޤަތުލުކުރާށެވެ.  މައްކާ އާއި މަދީނާގެ އަހުލުވެރިންނަށް އަބަދުވެސް ރުއްސައިގެން ގެންގުޅެއްޗެވެ.  އިރާގުގެ މީހުން އެމީހުންގެ ސިޔާސީ މަޤާމުތަކަށް ބަދަލެއްގެނައުމަށް ބޭނުންވެއްޖެނަމަ އެބަދަލެއް ގެނެސްދޭށެވެ. ޝާމުކަރައިގެ މީހުންނަކީ ދަރިފުޅުގެ އެހީތެރިންގެ ގޮތުގައި ބަލާށެވެ. އެމީހުންގެ އެކުވެރިކަމަށް ބަރޯސާވާށެވެ.] 

އަލްބިދާޔަތު ވައްނިހާޔަތުގައި ލިޔުއްވައިފައިވެއެވެ. محمد بن سيرين ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އަމީރު މުޢާވިޔަތުގެފާނު މަރަށް ހާޒިރުވެވަޑައިގެން އޮންނެވޮއިރު އެކަލޭގެފާނު އެއްކޯތާފަތްޕުޅު ބިންމަތީގައި ޖައްސަވައިލެއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު މޫނުފުޅު އަނބުރުވައިލައްވައިފައި އަނެއްކޯތާފަތްޕުޅު ބިންމަތީގައި ޖަސަވައިލެއްވުމަށްފަހު ވިދާޅުވިއެވެ. ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ ފޮތުގައި މިފަދައިން ވަޙީ ކުރައްވައިފައިވެއެވެ.  

إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَاءُ ۚ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا ‎﴿٤٨﴾

މާނައީ: [ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه، އެކަލާނގެއަށް شريك ކުރުމުގެ ފާފައެއް ނުފުއްސަވާނެތެވެ. އެނޫން ފާފަތައް، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ފުއްސަވަތެވެ. އަދި، اللَّه އަށް شريك ކުރާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހާ ބޮޑުވެގެންވާ ފާފައަކަށް އަރައިގެންފިކަން ކަށަވަރެވެ.] {ނިސާ 48} 

ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ. ވީމާ އިބަރަސްކަލާނގެ ފާފަފުއްސަވާ އަޅުންގެ ތެރެއިން މިއަޅާ ލައްވަވާނދޭވެ.] {އިބްނު ކަޘީރު އަލްބިދާޔަތު ވައްނިހާޔަތު، ކެލިފޭޓް އޮފް ބަނޫ އުމައްޔާ، ޞަފްޙާ 124 ތަރުޖަމާ ދާރުއްސަލާމް} 

މުޢާވިޔަތުގެފާނު އަވަހާރަވީ ދިމިޝްޤުގައެވެ. ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރުގެ ރަޖަބުމަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އަވަހާރަވި ދުވަހަކާމެދު ހިސާބެއްގެ ޚިލާފެއް ހިނގައިފައިވެއެވެ. ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައިވަނީ އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ރަޖަބުމަހުގެ މެދުތެރޭގައި އައި ބުރާސްފަތި ދުވަހެއްގައި ކަމަށެވެ. އަނެއްބައި ރިވާޔަތްތަކުގައިވަނީ އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ރަޖަބުމަސް ނިމުމުގެ އަށްދުވަސްކުރީން އައި ބުރާސްފަތި ދުވަހެއްގައި ކަމަށެވެ.

ހަމައެހެންމެ އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އިމާމުވެވަޑައިގެން ކަށުނަމާދު ކުރެއްވި ބޭކަލަކާމެދުވެސް މުއައްރިޚުންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ހިނގައިފައިވެއެވެ. އެއްރިވާޔަތެއްގައިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އިމާމުވެވަޑައިގެން ކަށުނަމާދު ކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔަޒީދިކަމުގައެވެ. އަނެއް ރިވާއެއްގައިވަނީ الضحاك بن قيس ކަމުގައެވެ. އެއީ މުޢާވިޔަތުގެފާނު އަވަހާރަވީއިރު ޔަޒީދު ރަށުގައި ވަޑައިގެން ނޫޅުއްވާތީއެވެ. މުޢާވިޔަތުގެފާނުގެ މައްޗަށް ކަށުނަމާދު ކުރެވުނީ ދިމިޝްޤުގެ މިސްކިތުގައި ހުކުރުދުވަހުގެ ހުކުރު ނަމާދަށްފަހުގައެވެ. 

އަމީރު މުޢާވިޔަތުގެފާނު ދުނިޔޭގައި ހުންނެވިއިރުވަނީ މާތް ރަސޫލާގެ ޖުއްބާކޮޅަކާއި އެ މާތް ސާހިބާގެ އިސްތަށިފުޅުގެ އިސްތަށިކޮޅުތަކާއި، ނިޔަފަތިފުޅުތަކެއް ހޯއްދަވައިފައެވެ. އެކަލޭގެފާނުވަނީ މާތް ރަސޫލާގެ ޖުއްބާކޮޅު އެކަލޭގެފާނުގެ ކަފުނުގައި ބޭނުން ކުރެއްވުމަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރައްވައިފައެވެ. މާތް ރަސޫލާގެ އިސްތަށިފުޅުގެ އިސްތަށިކޮޅުތަކާއި، ނިޔަފަތިފުޅުތައް އެކަލޭގެފާނުގެ އަނގަފުޅަށާއި ނޭފަތްޕުޅަށް ލެއްވުމަށްފަހު ފަސްދާނުލެއްވުމަށް އެދިވަޑައިގެންނަވައިފައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މި ވަޞިއްޔަތާ އެއްގޮތަށް ވަރަށް ފުރިހަމައަށް އަމަލު ކުރެވުނެވެ.  

މުޢާވިޔަތުގެފާނު ފަސްދާނުވެޑުވުނީ ދިމިޝްޤުގެ  باب الصغير ގައެވެ. އެހެން ރިވާޔަތެއްގައިވަނީ دار الإمارة ގައި ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް އެންމެ މަޝްހޫރު ބަހަކީ އެކަލޭގެފާނު ފަސްދާނުވެޑުވިފައިވަނީ باب الصغير ކަމުގައި ބުނާ ބުނުންކަމުގައި އަލްޙާފިޡް އިބްނު ކަޘީރު ލިޔުއްވައިފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީއިރު އުމުރުފުޅަކީ 78 އަހަރުފުޅެވެ. ނަމަވެސް އެންމެ މަޝްހޫރުބަހުގައި ވާގޮތުން އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީއިރު އުމުރުފުޅަކީ 80 އަހަރުފުޅެވެ.{އިބްނު ކަޘީރު އަލްބިދާޔަތު ވައްނިހާޔަތު، ކެލިފޭޓް އޮފް ބަނޫ އުމައްޔާ، ޞަފްޙާ 124-125 ތަރުޖަމާ ދާރުއްސަލާމް}