ތާރީޚީ ގޮތުން ބަލާ އިރު އިންސާނިއްޔަތު ދުށް ފުރަތަމަ ޖަމާޢަތަކީ ޢާއިލާއެވެ. އެޢާއިލާގެ އުނގަކީ ތުއްތު ކުއްޖާއަށް އެންމެ ފުރަތަމަ އަމާންކަމާއި ޙިމާޔަތާއި ލޯބި ދިން އުނގެވެ. އިންސާނާގެ ޝަޚުޞިއްޔަތު ބިނާކޮށްދީ ތަހުޛީބު މުވާޠިނަކަށް ހަދައިދޭ މަދަރުސާއެވެ. ޢާއިލާއަކީ ކުއްޖާ ބޮޑުވެ، ދިރިއުޅުމުގެ ހަމަތަކާއި، އުޞޫލުތަކާއި، ސަޤާފަތްތަކާއި، އާދަކާދަތައް ލިބިގަންނަ މަރުކަޒެވެ. ހަރުދަނާ މުޖުތަމަޢެއްގެ އަސާސަކީ ޢާއިލާތަކެވެ. އެހެންކަމުން ޢާއިލާއަކީ މުޖުތަމަޢުގެ ބިންގަލެވެ. މި ބިންގާ ވަރުގަދަކުރެވިގެން ނޫނީ މުޖުތަމަޢު ބާރުވެރިއެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. މިއަދު އިސްލާމީ އުންމަތް މި ވަނީ ބާރުވެރި، ޣީރަތްތެރި މުޖުތަމަޢަކަށް ނުހަނު ބޭނުންވެފައެވެ. މި މުހިއްމު މަސައްކަތުގެ ހިއްސާދާރަކަށް ވުމަށް ކޮންމެ ފަރުދަކުމެ އަތުކުރި އޮޅައިލަމާ ހިނގާށެވެ! 

ޢާއިލާއެއް ފެށިގެން އަންނަނީ މަތިވެރި ގުޅުމަކުންނެވެ. އެއީ ކާވެނީގެ ބަދަހި ގުޅުމެވެ. ޢާއިލީ ގުޅުންތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ ދެމަފިރީންގެ ގުޅުމާއި، ދެމަފިރިން އެކަކު އަނެކަކަށް އަދާކުރާންޖެހޭ ޙައްޤުތަކާއި ވާޖިބުތަކެވެ. މައިންބަފައިންނާއި ދަރިންނާމެދު އޮންނަ ގުޅުމާއި މައިންބަފައިންގެ މައްޗަށްވާ ދަރިންގެ ޙައްޤުތަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ދަރިންގެ މައްޗަށްވާ މައިންބަފައިންގެ ޙައްޤުތަކާއި ވާޖިބުތަކެވެ. އަދި އެއްބަނޑުއެއްބަފާ ނުވަތަ އެއްބަނޑު ނުވަތަ އެއްބަފާ އަޚުންނާއި އުޚުތުންގެ ގުޅުންތަކާއި އެފަރާތްތަކުގެ ޙައްޤުތަކާއި ވާޖިބުތަކެވެ. މާމައިންނާއި ކާފައިންނާއި ބޮޑު ބޭބެއިންނާއި ބޮޑުދައިތައިންނާއި އެ މީހުންގެ ދަރީންގެ މެދުގައި އޮންނަންޖެހޭ ޙައްޤުތަކާއި ވާޖިބުތަކެވެ. އެހެންކަމުން މި ގުޅުންތައް ބަދަހިކޮށް ބާރުވެރިކުރުމަކީ ޢާއިލާގެ ކޮންމެ ފަރުދަކުމެ އިސްވެ އަދާކުރާން ޖެހޭ ވާޖިބެކެވެ. އިންސާނީ ނަސްލު ބަލަހައްޓައި ނެގެހެއްޓޭނީ ފާރަވެރި، އޯގާތެރި، ކެތްތެރި ޢާއިލާއެއްގެ ހިޔާވަހިކަން ލިބިގެންނެވެ. އިސްލާމްދީނުގައި އިންސާނީ ނަސްލަށް ވަރަށް ބޮޑު އަހައްމިޔަތެއް ދީފައިވެއެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ ހުރިހައި ނަސްލުތަކުގެ މައްޗަށް އިންސާނީ ނަސްލު، މާތްކުރައްވައި މަތިވެރިކުރައްވައިފައެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވައިފައި ވެއެވެ. ---- މާނައީ: "ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާދަމުގެދަރިން މާތްކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެއުރެން އެއްގަމާއި ކަނޑުގައި، އުފުއްލެވީމެވެ. އަދި އެއުރެންނަށް ރަނގަޅު ތަކެތީން ރިޒްޤު ދެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހެއްދެވި ތަކެތީގެ ތެރެއިން، ގިނަ ތަކެތީގެ މައްޗަށް އެއުރެން މަތިވެރި ދަރަޖައަކަށް މާތްކުރެއްވީމެވެ." 

އެހެން މަޚްލޫޤުންނަށް ނުދެއްވާ މަތިވެރި ދަރަޖަ އިންސާނުންނަށް اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى ދެއްވަވައިފައިވަނީ ވަރަށް ބޮޑު މަސްއޫލިއްޔަތެއް ޙަވާލުކުރައްވައެވެ. އެއީ އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމާއި މި ދުނިޔެ ޢިމާރާތްކުރުމުގެ ބޮޑު މަސްއޫލިއްޔަތެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވައިފައި ވެއެވެ. ----މާނައީ: "ހަމައެކަނި ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމަށް މެނުވީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖިންނީންނާއި، އިންސީން ނުހައްދަވަމެވެ." އެހެންކަމުން ﷲ މަތިކުރައްވާފައިވާ މި މުހިންމު ވާޖިބު އަދާކުރުމުގެ ޒިންމާ ފުރިހަމައަށް އަދާކުރާން ޖެހެއެވެ. މިފަދަ ޝަޚުޞިއްޔަތެއް ވުޖޫދުކޮށް ބިނާކުރުމުގެ ފުރިހަމަ ޒިންމާ އެޅިފައި ވަނީ ޢާއިލާގެ ކޮނޑުގައެވެ. 

ޢާއިލީ ގުޅުންތައް ވަރުގަދަވެގެން ނޫނީ މާތް ﷲގެ ޝިޢާރުތައް މަތިވެރިކުރާނެ، މުޖުތަމަޢު ބަލަހައްޓައި ނަގަހައްޓައި ދިފާޢުކުރާނެ ޤާއިދުންނާއި، ފަހުލަވާނުން ނުއުފެއްދޭނެއެވެ. ޢާއިލީ ޒިންމާގެ ތެރޭގައި މުޖުތަމަޢަށް ބޭނުންވާ ހުރިހައި ދާއިރާތަކަށް މީހުން ބިނާކުރުން ހިމެނެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި މުފައްކިރުންނާއި، އެދުރުންނާއި، ފަންނުވެރީންނާއި، މަސައްކަތްތެރީންނާއި، ފާރަވެރީން އުފެއްދުން ހިމެނެއެވެ. ޢާއިލީ ގުޅުމުގެ ބޭނުމަކީ މި ފަދަ ޝަޚުޞިއްޔަތުތައް ބިނާކުރުމެވެ. މި މަސްއޫލިއްޔަތު ފުރިހަމައަށް އަދާކުރެވޭނީ ޢާއިލީ ގުޅުން ހަރުދަނާ ކުރެވިގެންނެވެ. ތަނަވަސްކަން ލިބިގެންވާ މީހުން، ދަތިޙާލުގައި އުޅޭ މީހުންނަށް އެކިގޮތްގޮތުން އެހީތެރިވެދީގެންނެވެ. ޢާއިލީ ގުޅުން ހަރުދަނާ ކުރުމަށް ޓަކައި ޢާއިލާގެ މެންބަރުންގެ މެދުގައި އެއްބާރުލުމާއި އެއްބައިވަންތަކަން ޤާއިމުކުރާން ޖެހެއެވެ. ޢާއިލާގެ ހުރިހާ މެންބަރުން ގުޅިގެން ޢާއިލާ ހަރުދަނާކުރާން މަސައްކަތްކުރާން ޖެހެއެވެ. ޢާއިލާގެ ތެރޭގައި އިޙްތިރާމްކުރުމާއި އަގުވަޒަންކުރުން އޮންނާން ޖެހެއެވެ. ބިނާކުރަނިވި ފާޑުކިއުންތަކާއި ގުޅުންތައް ޤާއިމުކުރެވޭން ޖެހެއެވެ. އެކަކު އަނެކާގެ އަޑުއެހުމާއި އިޙްސާސްތަކާއި ބޭނުންތައް، އިޙްތިރާމާއެކު ހިއްސާކުރުމުގެ މާހައުލެއް އުފައްދަން ޖެހެއެވެ. ކެތްތެރިކަމާއި ތަޙައްމަލުކުރުން ކުރިއަށް ނެރޭން ޖެހެއެވެ. ކެތްތެރިކަމާއި ތަޙައްމަލުކުރުމަކީ، ބިނާކުރަނިވި ގޮތެއްގައި ކޯޅުންތަކާއި މައްސަލަތައް ހައްލުކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭ ކަމެއްކަން އަމިއްލައަށް ޤަބޫލުކޮށް، ޢާއިލީ އެހެން މެންބަރުންނަށް ސާފުކޮށްދީ ވިސްނައިދޭން ޖެހެއެވެ. ޢާއިލާގެ މެންބަރުންގެ ތަޢުލީމާއި ކުރިއެރުމަށް ޓަކައި ރޭވުންތަކެއް ރާވައި ޢަމަލީ މަސައްކަތްތައް ދުރާލައި ކުރާންޖެހެއެވެ. 

ޢާއިލާގެ ތެރޭގައި ތަޢުލީމާއި ނަފްސުގެ ކުރިއެރުމަށް ހިތްވަރުދީ، ހުނަރާއި ޢިލްމު ތަރައްޤީކުރުމަށް ހޭދަކުރުމަކީ، ދިރިއުޅުމުގައި ކާމިޔާބީއަށް ވާޞިލްވާން އެހީތެރިވެދޭ ބާރެއްކަން ޢާއިލާގެ ކޮންމެ މެންބަރަކަށް ޅަފަތުން ފެށިގެން ވިސްނައިދޭން ޖެހެއެވެ. އެކަން ތަންފީޒުކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރާން ޖެހެއެވެ. ޢާއިލާގެ ތަނަވަސްކަން ހުންނަ ފަރާތްތަކުން އުފަލާއެކު އެ ޒިންމާ ނެގުމަކީ ދިރިއުޅުމުގެ އަސާސެއްކަމުގައި ހަދާން ޖެހެއެވެ. ތިބާއަށް ﷲ ދެއްވާ މުދަލާއި ތަނަވަސްކަމަކީ ހަމައެކަނި ތިބާގެ މިލްކެއް ނޫނެވެ. އެ މުދަލަކީ އޭގައި އެތައް ބަޔެއްގެ ޙައްޤު އެކުލެވިފައިވާ މުދަލެކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި މައިންބަފައިންގެ ޙައްޤުތަކާއި ތިބާގެ އަޚުންނާއި އުޚްތުންގެ ޙައްޤުތައް ހިމެނޭ އެއްޗެއްކަން ދަންނާށެވެ! ޢާއިލީ ގުޅުން ދެމެހެއްޓުމަށްޓަކައި އެއިން ހޭދަކުރާށެވެ! ދުނިޔޭގައި ބާއްޖަވެރި ޙަޔާތެއް ހޭދަކުރުމުން އެމީހުން މަޙުރޫމު ނުކުރާށެވެ! ތިބާގެ ދައްތަ ނުވަތަ ބޭބެ އަދި ޢާއިލާގައި ކެރިފޯރުންތެރިކަން ކުޑަ ފަރާތްތަކުގެ މަތީން ހަނދާން ނައްތައި ނުލާށެވެ! މައިންބަފައިންނަށް ހެޔޮކޮށް ހިތާށެވެ! އެ މީހުން މުސްކުޅި ޢުމުރުގައި އެކަނި އުޅޭން ދޫކޮށްނުލާށެވެ! މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވައިފައިވާ ބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގައި ވެއެވެ. "ތިޔަބައިމީހުން،  ﷲ އަށް އަޅުކަންކުރާށެވެ! އަދި، އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް އެއްޗެއް ޝަރީކު ނުކުރާހުށިކަމެވެ! އަދި، މައިންބަފައިންނަށާއި، ގާތްތިމާގެ މީހުންނަށާއި، ޔަތީމުންނަށާއި، މިސްކީނުންނަށާއި، ގާތް އަވަށްޓެރިޔާއަށާއި، ދުރު އަވަށްޓެރިޔާއަށާއި، ކައިރި އެކުވެރިޔާއަށާއި، ދަތުރު ވެރިޔާއަށާއި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް މިލްކުވެގެންވާ އަޅުންނަށް ހެޔޮކޮށް ހިތާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމާގެ މޮޅުކަން ތިމާޔަށްފެނި، ބޮޑާވެގެން އުޅޭ މީހަކުކަމުގައި ވެއްޖެ މީހަކުދެކެ، ﷲ ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ."[1] 

ޢާއިލާގެ ފަރާތުން ރައްކާތެރިކަމާއި، އަޅައިލުމާއި، ލޯބި ނުލިބުމުގެ ސަބަބުން ޢާއިލީ ވެށްޓެއްގައި ދިރިއުޅުމުގެ ނަސީބުން މަޙުރޫމްވެފައިވާ އެތައް އެތައް ކުޑަކުދީންނާއި، ދޮށީ ޢުމުރުގެ މީހުން މި ދިވެހި ފަސްގަނޑުގައިވެސް ދިރިއުޅެމުން އެބަދެއެވެ. ސަރުކާރުގެބެލުމުގެ ދަށުން ހިންގަމުންދާ މަރުކަޒުތަކުގައި އެބަތިއްބެވެ. މިއީ ދީނީގޮތުންނާއި އިޖްތިމާޢީގޮތުން ބަލާއިރު، ކަންބޮޑުވާން ޖެހޭ ކަމެކެވެ. ޢާއިލީ ވެށްޓެއްގައި އުފާވެރިކަމާ އެކު ދިރިއުޅުމަކީ ކޮންމެ ފަރުދަކަށް ވެސް ލިބިގެންވާ ޙައްޤެކެވެ. އެ ޙައްޤުން ޢާއިލާގެ މެންބަރަކު މަޙްރޫމުކުރުމަކީ އިންސާނީ ކުރިމަގަށް ނޭދެވޭ އެތައް އަސަރުތަކެއް ކުރާނެ ކަމެކެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ޢުމުރުން ދުވަސްވީ ޢާއިލީ މީހުންނާއި، ޚާއްޞައެހީއަށް ބޭނުންވާ މީހުންނާއި ނަފުސާނީ މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވެފައިވާ ފަރާތްތަކަށް އެފަރާތްތަކުގެ ޢާއިލާތަކުގެ އަޅާލުމެއް ނެތި މި ފަދަ މަރުކަޒުތަކުގައި ދިރިއުޅޭން ޖެހުމަކީ އެ ފަރާތްތަކުގެ ނަފްސާނީ ދުޅަހެޔޮކަން އިތުރަށް ގޯސްވުމަށް މަގުފަހިވާ ކަމެއްކަން ވަނީ ފާހަގަކުރެވިފައެވެ. އެހެންކަމުން، މި ކަންކަމާ މެދު ފުންކޮށް ވިސްނައި، ޢާއިލީ ގުޅުން ވަރުގަދަކުރުމަށް ޓަކައި ޢާއިލާގެ މެންބަރުންނަށް ޢާއިލީ ވެށްޓެއްގައި ދިރިއުޅުމުގެ ޙައްޤު ހޯއްދައިދިނުމަށް ޢާއިލާގެ ކޮންމެ ފަރުދަކު މަސައްކަތްކުރާން ޖެހެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ﷲ ތަނަވަސްކަން ދެއްވައިފައިވާ ޢާއިލީ ކޮންމެ މެންބަރަކު މި ކަމަށް އިސްނަގާން ޖެހެއެވެ. ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ z ޙަދީޘްކުރައްވައިފައި ވެއެވެ. (مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُبْسَطَ لَهُ فِيْ رِزْقِهِ، وأَنْ يُنْسَأَ لَهُ فِيْ أَثَرِهِ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ)[2] މާނައީ: "ތިމާގެ ރިޒުޤު ތަނަވަސް ވުމަށާއި، ތިމާގެ ޢުމުރު ދިގުވުމަށް އެދޭމީހާ ފަހެ، އޭނާގެ ގާތްތިމާގެކަމުގެ ގުޅުން ދަމަހައްޓާ ހުށިކަމެވެ." 

ޢާއިލީ ގުޅުންތަކަށް އިހުމާލުވެ،  ޢާއިލީ ގުޅުންކަނޑާ ފަރާތްތަކަށް ހުރި ބިރުވެރިކަން ބަޔާންކުރައްވައި މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވައިފައި ވެއެވެ. ---މާނައީ: "ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ފުރަގަސްދީ، އެނބުރި ހިނގައްޖެ ނަމަ (ކުރިއެކޭ އެއްފަދައިން) ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގައި ފަސާދަކޮށް، އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތްތިމާގެކަމުގެ ގުޅުންތައް ކަނޑައިފުމަށް ތިޔަބައިމީހުން ގާތްވެގެންވޭ ނޫންހެއްޔެވެ؟ އެއުރެންނީ، އެއުރެންނަށް ﷲ ލަޢުނަތް ލެއްވި މީހުންނެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެ އެއުރެން ބީރުކުރައްވައި، އަދި އެއުރެންގެ ލޯތައް ކަނުކުރެއްވިއެވެ." 

ޢާއިލީ ގުޅުން ދެމެހެއްޓުމަށް ކަމާބެހޭ އެންމެހާ ފަރާތްތައް ގުޅިގެން، ޤައުމީ ފެންވަރުގައި ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރުމަކީ މިއަދު ކުރާން ޖެހިފައިވާ ދީނީ، އިޖުތިމާޢީ ބޮޑު މަސައްކަތެކެވެ. މި ކަމަށް ހިތްވަރު ލިބިގަނެ، އިސްނެގުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ދެއްވުމަށް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ވާތްގަށް އެދުމަށް އަހުރެންގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށާއި ތިޔަ އެންމެތަކުންނަށް، ނަސޭހަތްތެރިވެ ވަޞިއްޔަތްކުރަމެވެ.