ޢަލީ އިޙްޞާން ފިރާޤް

ޤާރޫނުގެ ވާހަކައަކީ، ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި ބަޔާން ކުރައްވައިފައިވާ ޢިބްރަތްތެރި ވާހަކަތަކުގެ ތެރެއިން ވާހަކައެވެ. ޤާރޫނަކީ، ބަނީ އިސްރާއީލުބާގައިގެ މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި އުޅުނު ޖައްބާރު މީހެކެވެ. ވަރަށް މުދާވެރި މުއްސަނދި މީހެކެވެ. މުއްސަނދިކަމުގެ ނިޢުމަތް ލިބިފައިވުމާއެކު އޭނާގައި، ބޮޑާކަމާއި ކިބުރުވެރިކަމުގެ ސިފަހުރީ އާދަމުގެ ދަރީން ޙައިރާންވާހާ ދަރަޖައަކަށެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ޤަޞަޞު ސޫރަތުގެ 76 ވަނަ އާޔަތުގައި ޤާރޫނުގެ ވާހަކަ ބަޔާން ކުރައްވައިފައިވަނީ މި ދަންނަވާ ޢިބާރާތުންނެވެ. 

إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَىٰ فَبَغَىٰ عَلَيْهِمْ ۖ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ ۖ إِنَّ اللَّـهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ ﴿٧٦﴾ 

މާނައީ: [ހަމަކަށަވަރުން، قارون އަކީ، موسى ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންގެ ތެރެއިންވީ މީހެކެވެ. ފަހެ، އޭނާ އެއުރެންގެ މައްޗަށް ބޮޑާވެގަތެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށް ގިނަވެގެންވާ (މުދާތަކުގެ) خزانة ތައް ދެއްވީމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ވަރުގަދަ جماعة އެއްގެ މީހުންނަށް، އެ خزانة ތަކުގެ ތަޅުދަނޑިތައް އުފުލުންވަނީ ބުރަވެފައެވެ. އޭނާގެ قوم ގެމީހުން އޭނާއަށް ބުނިހިނދެވެ. (كبر ވެރިވުމުގެގޮތުން) އުފާ ނުކުރާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ބޮޑާވުމުގެގޮތުން އުފާކުރާ މީހުންދެކެ اللَّه ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ." 

ޢަބްދުﷲ ބިން ޢައްބާސް ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. [ޤާރޫނަކީ، މޫސާގެފާނުގެ ބަފައިފުށުގެ ބޮޑުބޭބެއެއްގެ ދަރިއެކެވެ.] 

އިބްނު ޖުރައިޖު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. [ޤާރޫނަކީ،  قاهث ގެ يصهر ގެ ދަރިއެކެވެ. މޫސާގެފާނަކީ، قاهث ގެ عمران ގެ ދަރިކަލެކެވެ.]

{އިބްނު ކަޘީރު، ތަފްސީރު އިބްނު ކަޘީރު، ހަތްވަނަ ޖިލްދު، ޞަފްޙާ 441-442} 

ޤަތާދާ ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. [ޤާރޫނަށް منوّر އޭ ނަންކިޔިގެންވެއެވެ. އެއީ އޭނާ ތައުރާތު ކިޔަވައި އުޅޭލެއް ފުރިހަމަކަމާއި ރީތިކަމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ނަމަވެސް ފަހުން  އޭނާވީ މުނާފިޤުންގެ ތެރެއިންނެވެ. މޫސާގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ދޮގުކުރި މާތް ރަސްކަލާނގެ ޢަދުއްވުންގެ ތެރެއިންނެވެ. އެއީ ގެރިއަށް އަޅުކަންކުރުމުގެ ކުޅިގަނޑު ބަނީ އިސްރާއީލުބާގައިގެ މީސްތަކުންނަށް ދަސްކޮށްދިން ސާމިރީ ފަދައިންނެވެ. ނަމަވެސް އާޚިރުގައި އޭނާވީ ގެއްލި ހަލާކުވެގެންދިޔަ މީސްތަކުންގެ ތެރެއިންނެވެ.] 

شهر بن حوشب ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. [ޤާރޫނު އޭނާގެ ބޮޑާކަމާއި ކިބުރުވެރިކަމުގެ ސަބަބުން ބިމުގައި ހިނގައި ބިނގާވެ އުޅުނީ، ބިމުގައި އޭނާގެ ހެދުމުގެ ފަސްބައި ކާއްތައި ދަމަމުންނެވެ.] {އިބްނު ކަޘީރު، އަލްބިދާޔަތު ވައްނިހާޔަތު، ދެވަނަ ޖިލްދު، ޞަފްޙާ 202} 

ޢަބްދުﷲ ބިން ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ އަރިހުން އިމާމު ބުޚާރީ ރިވާ ކުރައްވައިފައިވެއެވެ. މާތް ނަބިއްޔާ ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. 

"‏بَيْنَا رَجُلٌ يَجُرُّ إِزَارَهُ، خُسِفَ بِهِ، فَهْوَ يَتَجَلَّلُ فِي الأَرْضِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ‏"‏‏{صحيح البخاري،كتاب اللباس،باب مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ مِنَ الْخُيَلاَءِ، ޙަދީޘް ނަންބަރު 5790} 

މާނައީ: [އެއްފަރަކު މީހަކު (ބޮޑާކަމާ ކިބުރުވެރިކަމާއެކު) އޭނާގެ އިޒާރު ބިމުގައި ދަމަމުން ދަމަމުން ހިނގައިފައި ދަނިކޮށް، އޭނާ ބިމަށް ގަންބަވައިގަތެވެ. އަދި އޭނާ އެގޮތަށް ބިމަށް ގެނބުމުގައި ޤިޔާމަތާ ހަމައަށް ދެމިހުންނަ ހުއްޓެވެ.] 

ޤާރޫނުގެ ބޮޑާކަމާއި ކިބުރުވެރިކަން ޙައްދު ފަހަނަ އަޅައިދިޔުމުން އެ ޤައުމުގެ ހެޔޮ ވިސްނިވަޑައިގަންނަވާ މީސްތަކުން އޭނާއަށް ނަޞޭހަތްތެރިވެވަޑައިގެން އުޅުއްވިއެވެ. މިވާހަކަތައް ޙިކާޔަތުގެ ގޮތުން ޤުރްއާނުގެ ޤަޞަޞު ސޫރަތުގެ 76 ވަނަ އާޔަތާއި 77 ވަނަ އާޔަތުގައި ވަޙީ ކުރައްވައިފައިވަނީ މި ދަންނަވާ ޢިބާރާތުންނެވެ. 

(....إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ ۖ إِنَّ اللَّـهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ ﴿٧٦﴾ وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّـهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ ۖ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا ۖ وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّـهُ إِلَيْكَ ۖ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ ۖ إِنَّ اللَّـهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ ﴿٧٧﴾ 

މާނައީ: [އޭނާގެ قوم ގެމީހުން އޭނާއަށް ބުނިހިނދެވެ. (كبر ވެރިވުމުގެގޮތުން) އުފާ ނުކުރާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ބޮޑާވުމުގެގޮތުން އުފާކުރާ މީހުންދެކެ اللَّه ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ. އަދި ތިބާޔަށް اللَّه ދެއްވި ތަކެތިން (ހެޔޮގޮތުގައި ހޭދަކުރުމުން) آخرة ގެ ގޮވައްޗަށް އެދޭށެވެ! (އެބަހީ: آخرة ގެ ދިންނެވުމާއި، رحمة އާއި، ثواب އަށް އެދޭށެވެ!) އަދި ދުނިޔެއިން ތިބާޔަށް ލިބެންވީބައި ހަނދާން ނައްތައިނުލާށެވެ! އަދި اللَّه، ތިބާޔަށް إحسان ތެރިވެވޮޑިގަތް ފަދައިން، ތިބާވެސް (اللَّه ގެ އަޅުތަކުންނަށް) إحسان ތެރިވާށެވެ! އަދި ބިމުގައި فساد އުފެއްދުމަށް ތިބާ އެދިނޫޅޭށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، فساد ކުރާ މީހުންދެކެ، اللَّه ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ.] 

ނަމަވެސް ޤާރޫނަށް އޭނާގެ ޤައުމުގެ މީސްތަކުން އެރުވި އެއްވެސް ނަޞޭހަތެއް ކަމަކު ނުދިޔައެވެ. އޭނާ ޤަބޫލުކުރަމުން ގެންދިޔައީ، އޭނާއަށް މުދަލާއި ފައިސާގެ ތަނަވަސްކަން ލިބިވަފައިވަނީ އޭނާގެ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ސަބުންކަމަށެވެ. އޭނާގެ މޮޅުކަމުގެ ސަބަބުން ކަމަށެވެ. މި ވާހަކަ ޤުރްއާނުގެ ޤަޞަޞު ސޫރަތުގެ 78 ވަނަ އާޔަތުގައި ބަޔާން ކުރައްވައިފައިވަނީ މި ދަންނަވާ ލަފްޒުތަކުންނެވެ. 

قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَىٰ عِلْمٍ عِندِي ۚ أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّـهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا ۚ وَلَا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ ﴿٧٨﴾ 

މާނައީ: [އޭނާ ބުންޏެވެ. ތިމަންނާއަށް އެ މުދާ ލިބުނުކަން ކަށަވަރީ، ތިމަންގެ ކިބައިގައިވާ علم ވެރިކަމަކުންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ ކުރިން އިސްވެދިޔަ جيل ތަކުން އޭނާޔަށްވުރެ މާވަރުގަދަ އަދި މުދާ ގިނަމީހުން اللَّه ހަލާކުކުރެއްވިކަން އޭނާޔަށް ނޭނގެނީހެއްޔެވެ؟ އަދި ކުށްވެރިންނަކަށް، އެއުރެންގެ ފާފަތަކާމެދު سؤال އެއް ނުކުރައްވާނެތެވެ. (އެބަހީ: އެއުރެންނާ سؤال ކުރެއްވުމުގެ ބޭނުމެއްނެތެވެ. اللَّه ހުރިހާކަމެއް ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ.)] 

ޢަބްދުﷲ ބިން ޢައްބާސް ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. [ޤާރޫނު އެއްފަރަކު ނުބައި ޢަމަލުކުރާ އަންހެނަކަށް ފައިސާ ދީފައި، އޭނާ މޫސާގެފާނާއެކު ހުތުރު ގޮތްތަކަށް އުޅުނު ވާހަކަ މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި ކިޔުމަށް އެދުނެވެ. ދެން އެ އަންހެން މީހާ މޫސާގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންގެ ތެރޭގައި ހުންވަނިކޮށް ގޮސް އެވާހަކަތައް ކިޔަންފެށިއެވެ. 

ހަމައެވަގުތުމެ، މޫސާގެފާނު އަރަހުށި މާތްﷲ ގެ ޙަޟްރަތަށް ސަޖިދައަށް ތިރިވެވަޑައިގެން އެކަމުން ނަޖާކުރައްވައި ބަރީޢަކުރެއްވުން އެދިވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ. އެއަށްފަހު ސަޖިދައިން ތެދުވެވަޑައިގެން އެ އަންހެންމީހާއާ މުޚާތަބު ކުރައްވައި ދެންނެވިއެވެ. [ކަމަނާ ތިޔަކަންތައް ކުރުމަށް އުޖޫރަ ދިނީކާކު ހެއްޔެވެ؟] އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. [މިކަންތައް ކުރުމަށް ތިމަންނާއަށް ފައިސާދިނީ ޤާރޫނެވެ.] އެއަށްފަހު އެކަނބުލޭގެ އޭނާއަށް ކުރެވުނު ނުބައިކަންތަކަށް މާފު އެދިވަޑައިގެން ތައުބާވެއްޖެއެވެ. ދެން މޫސާގެފާނު ޤާރޫނަށް ލަޢުނަތްލެއްވުން އެދިވަޑައިގެން ދުޢާފުޅު ކުރެއްވިއެވެ. މާތްﷲ އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާފުޅު އިޖާބަކުރެއްވިއެވެ. އެކަލާނގެ މޫސާގެފާނަށް އެންގެވީ، އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވާ ކޮންމެ އަމުރަކަށް ކިޔަމަންތެރިވުމަށް ބިމަށް އަމުރުކުރެއްވި ވާހަކައެވެ. ދެން މޫސާގެފާނު ބިމަށް އަމުރުކުރެއްވީ ޤާރޫނާއެކު އޭނާގެ މުދަލާއި ގަނޑުވަރު ބިމަށް ގަންބަވައިގަތުމަށެވެ. އެއަށްފަހު އޭނާއާ އޭނާގެ މުދާ ބިމަށް ގަންބަވައިގަތެވެ.] {އިބްނު ކަޘީރު، އަލްބިދާޔަތު ވައްނިހާޔަތު، ދެވަނަ ޖިލްދު، ޞަފްޙާ 205 } 

މާތް ނަބިއްޔާ ޙަދީޘު ކުރައްވައިފައިވެއެވެ. [ނަމާދަށް ރައްކާތެރި ނުވާ މީހާ ޤިޔާމަތް ދުވަހުވާނީ ޤާރޫނާއި، ފިރުޢައުނާއި، ހާމާނާއި، އުބައްޔު ބުނު ޚަލަފާއެކުގައެވެ.] 

ވީމާ އެންމެ ބޮޑު ބިރަކީ ތަނަވަސްކަން ނެތުމުން ޤާރޫނު ކުރިފަދަ ނުބައިކަމެއް ނުކުރިޔަސް ޤާރޫނާއެކު މަޙްޝަރުކުރައްވަވައިފާނެކަމެވެ. ނަމާދުނުކުރީތީއެވެ.  

{  ابن حبان في صحيحه - بَابُ الْوَعِيدِ عَلَى تَرْكِ الصَّلَاةِ - حديث رقم 1489، الدارمي في سننه - بَابُ : فِي الْمُحَافَظَةِ عَلَى الصَّلَاةِ - حديث رقم 2689}